Đầu năm 2010, giáo sư Phan Huy Lê (cố Chủ tịch Hội Sử học Việt Nam) nhận được từ Pháp gửi sang một cuốn album đã rất cũ, kèm theo một bức thư của nhà sử học Pháp nổi tiếng Philippe Devillers.
Người gửi cho biết đây là một vật kỷ niệm của tướng Pháp Sellon tặng ông, nay ông muốn tặng lại vì những giá trị lịch sử rất quý của những tấm ảnh dán trong tập album này.
Là một chuyên gia về lịch sử hiện đại Việt Nam, ông hiểu rằng những tấm ảnh xuất xứ từ Việt Nam nhưng đã không còn tìm thấy ở Việt Nam nên muốn trao lại cho những chủ nhân thật sự của nó như một nguồn sử liệu vô giá. Ông cho biết thêm rằng vào những năm 1945, 1946, Sellon, với quân hàm đại úy làm việc trong Phủ Cao ủy Pháp ở Hà Nội, được Bộ Thông tin của Chính phủ Việt Nam tặng cuốn album này.
Ngày 7/10/1945, Bác Hồ nói chuyện với các trí thức trong Tuần lễ Văn hóa tổ chức tại Khai trí Tiến Đức. Đứng đằng sau là Vũ Ngọc Phan, bên phải là Trần Huy Liệu
Hồi đó, việc in sách ảnh rất khó khăn nên Bộ Thông tin có sáng kiến tập hợp những tấm ảnh, khi đó có giá trị thông tấn ghi hình những sự kiện mang tính thời sự dán vào những cuốn album để tặng cho quan khách nước ngoài, làm công tác tuyên truyền đối ngoại.
Cuốn album thực sự là món quà quý trước hết đối với giới sử học Việt Nam. Đó là 203 tấm ảnh có kích cỡ khác nhau được dán vào album theo thứ tự thời gian sự kiện, được ghi hình kèm theo những chú thích ngắn gọn, nhưng chính xác về thời gian, địa điểm, nhân vật và nội dung liên quan đến sự kiện viết bằng mực trắng trên nền giấy màu xám. Chất lượng ảnh còn tốt và nội dung thì rất quý vì nó đề cập tới nhiều sự kiện lớn, sách báo có ghi lại nhưng hình ảnh hầu như không còn.
Ngày 7/10/1945, Bác cùng cố vấn Vĩnh Thụy đến khai mạc Triển lãm Tuần Văn hóa tại Khai trí Tiến Đức, đứng phía sau Bác, hàng trên cùng là Nguyễn Đình Thi
Một đánh giá của chúng tôi là có tới 80% số ảnh được coi là mới (vì trong nước không có). Có tới 40 tấm ảnh có hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhiều tấm có hình ảnh những nhân vật đương thời như Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Văn Tố, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Phan Anh, Vũ Đinh Hòe, Hoàng Minh Giám…
Sau khi nhận được món quà quý, Giáo sư Lê giao cho Tạp chí Xưa & Nay của Hội tìm cách phát huy. Ngay trong năm kỷ niệm 65 năm Cách mạng tháng Tám cũng là 1.000 năm Thăng Long (2010), chúng tôi đã mở cuộc triển lãm tại trung tâm Hà Nội, đưa một phiên bản sang Pháp trưng bày tại Nhà Văn hóa Việt Nam ở Paris… Và một thời gian sau (2011), cùng Nhà Xuất bản Thông tin phát hành cuốn Ký ức về những ngày độc lập đầu tiên 1945 – 1946. Bản gốc được giáo sư Phan Huy Lê tặng lại cho Bảo tàng Hà Nội lưu giữ lâu dài.
Ngày 11/10/1945, dự Ngày Tiễu trừ nạn đói tổ chức trước Nhà hát Lớn, Bác cùng ngồi hàng ghế đầu với cố vấn Vĩnh Thụy và tướng Mỹ Gallagher. Đứng trước micro là cụ Ngô Tử Hạ
Cần nói thêm rằng, tác giả của những tấm ảnh này tuy không xác định được người cầm máy cho từng tấm ảnh nhưng nó là sản phẩm của cơ quan thông tin chính thức của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà thời đó là Bộ Thông tin Tuyên truyền do ông Trần Huy Liệu (cũng là nhà sử học lớn) làm bộ trưởng. Những tấm ảnh cho thấy các nhiếp ảnh gia thuở ấy trang bị máy móc rất khiêm tốn so với hiện nay, nhưng rất theo sát sự kiện và tay nghề rất giỏi. Có nhiều tấm ảnh chụp nối 4 đến 5 tấm phim mà ảnh được ráp nối rất chuẩn. Bức ảnh ghi hình ngày 1/5/1946 tại Quảng trường Khu học xá Đông Dương, chúng tôi đưa sang Pháp trưng bày in trên khổ giấy dài hơn 4m rộng 0,7m mà hình nét vẫn rõ và khó nhận ra các mối nối…
Kể từ khi cuốn album được đưa về nước, nhiều tấm ảnh đã được công bố, nhưng nhiều người sử dụng ít biết đến xuất xứ và thường hay dễ dãi ghi chú “ảnh sưu tầm”, “ảnh tư liệu”… Tôi nghĩ rằng đã đến lúc chúng ta có thể chính danh ghi chú là “ảnh của Thông tấn xã Việt Nam”, vì cơ quan Bộ Thông tin Tuyên truyền hồi đó cũng chính là tiền thân của nhiều cơ quan hiện nay, trong đó có Thông tấn xã Việt Nam, và nếu chuẩn mực hơn có thể ghi thêm xuất xứ là “Album P.Devillers” để trân trọng ghi nhận thịnh tình của các bạn Pháp.
Nội dung 203 ảnh của album này gồm những sự kiện từ 17/8/1945 (biểu tình của Tổng hội Công chức trước Nhà hát Lớn) cho đến 16/8/1946 (lễ kỷ niệm Nguyễn Thái Học và Phạm Hồng Thái tại Nhà Đấu xảo, nay là Cung Hữu nghị). Cuốn album còn giúp ta xác định chính xác được nhiều sự nhầm lẫn khi sử dụng ảnh. Ví dụ điển hình nhất là ngay trong cuộc triển lãm được Bảo tàng Invalides (Bảo tàng Quân sự) của Pháp tổ chức năm 2013 cũng như ấn phẩm của nó (sách Indochine Des Territoires Et Des Hommes của nhà sách rất uy tín Gallimard) cũng nhầm lẫn khi chú thích ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm và tiếp xúc với nhân dân tỉnh Nam Định tại trụ sở Tòa công sứ thành sự kiện Ngày Độc lập 2/9/1945 tại Ba Đình, Hà Nội.
Nhân kỷ niệm Quốc khánh năm nay, xin giới thiệu một số tấm ảnh trong 203 tấm ảnh của album và trong 40 tấm ảnh có hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh của album quý này.
Ngày 20/10/1945, Bác dự Lễ xuất quân của Đội Tuyên truyền Xung phong tại Nhà hát Lớn
Ngày 2/11/1945, Bác dự lễ cầu hồn cho các chiến sĩ và nạn nhân chiến tranh trong Nhà thờ Lớn Hà Nội. Ngồi bên cạnh Bác là Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hà, người công giáo
Ngày 5/11/1945, Bác chủ trì lễ khai mạc Ngày Kháng chiến với thông điệp nhân dân Việt Nam không muôn đổ máu, yêu chuộng hòa bình nhưng quyết hy sinh và kháng chiến vì nền độc lập
Ngày 13/11/1945, Bác dự lễ khai giảng của Đại học Việt Nam, bên cạnh Bác là Vũ Đình Hòe, Trần Huy Liệu
Tháng 11/1945, Bác tiếp Đoàn đại biểu các dân tộc thiểu số tỉnh Tuyên Quang tại Bắc Bộ phủ
Ngày 1/1/1946, Bác thay mặt Chính phủ Liên hiệp lâm thời chủ trì lễ tuyên thệ tại Nhà hát Lớn
Ngày 5/1/1946, Bác cùng đại diện các đảng phái dự cơm chay tại Chùa Bà Đá. Thay mặt mọi người Bác đọc lời thề không làm trái ý dân và hy sinh phấn đấu để giữ nền độc lập dân tộc
Bác thăm làng giấy Thụy Khuê, tiếp xúc cử tri và kiểm tra công tác chuẩn bị Tổng tuyển cử
Ngày 11/1/1946, Bác thăm Nam Định, nói chuyện với đồng bào trước Dinh Công sứ Nam Định cũ
Bác cùng với 5 đại biểu Quốc hội Hà Nội vừa trúng cử tiếp xúc cử tri tại Đông Dương học xá (nay là khu Đại học Bách khoa)
Ngày 6/3/1946 ký kết Hiệp ước Sơ bộ với Pháp, Bác cùng Hoàng Minh Giám và Nguyễn Tường Tam chụp ảnh kỷ niệm tại ngôi nhà nay nằm trong Cung Thiếu nhi Hà Nội
Ngày 11/4/1946, Bác dự lễ Giỗ Tổ Hùng Vương tại Khu Đông Dương học xá. Cùng lúc, cụ Huỳnh Thúc Kháng thay mặt Chính phủ dâng lễ trên Đền Hùng (Phú Thọ)
Ngày 28/4/1946, Bác về Thái Bình thăm đồng bào và giám sát đê điều, cùng đi có các cụ Huỳnh Thúc Kháng và Nguyễn Văn Tố
Ngày 30/4/1946, Bác dự lễ tuyên thệ của các thẩm phán, ngồi cạnh Bác là Bộ trưởng Tư pháp Vũ Đình Hòe
Ngày 12/5/1946, Bác phát biểu tại cuộc mít tinh trước Nhà hát Lớn chống nạn thất học
Ngày 19/5/1946, Bác tiếp khách đến mừng thọ lần đầu tiên tại Bắc Bộ phủ
Bác gặp gỡ thanh niên Sơn Tây trên đường thăm Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn, cùng đi có Võ Nguyên Giáp và Phan Anh
Bác trao cờ Trung với nước – Hiếu với dân cho Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn, người đứng trước mặt Bác là Phan Phác
(Còn tiếp)
QXN (TTVH)
