Vì sao “vùng cấm bay” ở Ukraine là mồ chôn tập thể của các đế chế?

Các quan chức và chuyên gia cảnh báo rằng nếu NATO áp đặt vùng cấm bay ở Ukraine, thì đó sẽ là tử huyệt, nhưng không phải dành riêng cho Ukraine, Mỹ hay NATO mà cho toàn thế giới. 

Một cuộc thăm dò gần đây của Reuters tại Mỹ cho thấy, 74% số người Mỹ được hỏi cho biết họ ủng hộ vùng cấm bay do NATO áp đặt trên lãnh thổ Ukraine, để bày tỏ tình đoàn kết ngày càng tăng với người Ukraine trong bối cảnh Nga tấn công quân sự.

Chính phủ Ukraine cũng đã hối thúc liên minh do Mỹ dẫn đầu thực thi vùng cấm bay trên lãnh thổ nước này, đồng thời cho rằng cần phải bảo vệ thường dân Ukraine trước các đợt pháo kích của Nga.

Nhưng khi chiến tranh bùng phát, khiến hơn 1,7 triệu người phải rời bỏ đất nước cho đến nay, chính quyền của Tổng thống Mỹ Biden đã bác bỏ động thái này, đồng thời cảnh báo rằng nó có thể châm ngòi cho một cuộc xung đột trực tiếp với Nga, thậm chí châm ngòi cho chiến tranh thế giới thứ 3.

Vùng cấm bay là gì?

Peter Harris- phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Bang Colorado, giải thích rằng khu vực cấm bay được định nghĩa là “không gian địa lý được chỉ định, nơi một số loại chuyến bay bị cấm”.

“Trong trường hợp này, những gì mọi người đang thực sự thảo luận là các không gian được chỉ định bên trong Ukraine – có thể là toàn bộ Ukraine – cấm sử dụng máy bay quân sự, đặc biệt là máy bay quân sự của Nga trong vùng trời đó”, giáo sư Harris nói với hãng tin Al Jazeera.

Ông Harris cho biết khu vực cấm bay sẽ yêu cầu phá hủy các hệ thống phòng không của Nga có thể tiếp cận các máy bay phản lực của NATO ở Ukraine và đe dọa bắn hạ máy bay Nga trên không phận Ukraine. Ông Harris nói rằng: “Đó sẽ là một hành động gia tăng căng thẳng nghiêm trọng từ phía NATO”

Ai muốn có khu vực cấm bay?

Chính phủ Ukraine là người ủng hộ mạnh mẽ nhất cho một vùng cấm bay trên toàn bộ quốc gia này.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy đã nhiều lần cầu xin NATO cấm máy bay phản lực của Nga bay trong không phận Ukraine, một động thái mà ông cho là sẽ cứu dân thường khỏi các cuộc tấn công. NATO có hiệp ước về quyền tự vệ tập thể của tất cả các thành viên, nhưng Ukraine không phải là thành viên của NATO.

“Chúng tôi lặp lại mỗi ngày: Hãy đóng cửa bầu trời Ukraine”, ông Zelensky luôn nhấn mạnh.

Tại sao vũ khí hạt nhân lại được nhắc đến?

Khi lên tiếng phản đối việc NATO áp đặt vùng cấm bay đối với Ukraine, một số quan chức và chuyên gia đã nhấn mạnh rằng, Nga là một cường quốc hạt nhân. Giáo sư Harris cho biết, hỗ trợ quân sự của NATO cho Ukraine có nguy cơ leo thang và việc trực tiếp tham gia vào các hành động thù địch chống lại Nga sẽ khiến Washington và các đồng minh của họ tiến gần hơn đến xung đột trực tiếp với Moscow.

Giáo sư Harris nói: “Nếu xảy ra một cuộc xung đột nóng giữa Nga và một thành viên NATO, thì cuối cùng vũ khí hạt nhân cũng sẽ nằm trên bàn. “Dù mọi người có thích hay không, đó luôn là một khả năng. Và không thể đảm bảo rằng họ sẽ không leo thang đến việc sử dụng vũ khí hạt nhân bởi vì các quyết định có thể được đưa ra theo cảm xúc của các nhà lãnh đạo”.

Trước đây, vùng cấm bay đã được thực hiện ở đâu?

Mỹ và NATO đã dẫn đầu nỗ lực thiết lập các vùng cấm bay trong ba cuộc xung đột khác nhau trong 30 năm qua.

Iraq năm 1992: Bắt đầu từ năm 1992, sau Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất, một liên minh do Mỹ dẫn đầu đã thực thi vùng cấm bay trên miền nam và miền bắc Iraq trong nỗ lực bảo vệ các khu vực nổi dậy khỏi cuộc tấn công từ trên không của chính phủ Saddam Hussein lúc đó. Cơ chế áp vùng cấm bay vẫn được duy trì cho đến khi Mỹ xâm lược Iraq năm 2003.

Bosnia năm 1993: Lực lượng không quân NATO đã hợp tác thực thi vùng cấm bay trên Cộng hòa Bosnia và Herzegovina mới thành lập từ năm 1993 đến 1995 để bảo vệ đất nước khỏi các cuộc tấn công trên không chủ yếu của lực lượng Bosnia-Serb. Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã thông qua một nghị quyết vào năm 1993 cho phép các quốc gia thành viên thực hiện “tất cả các biện pháp cần thiết” để bảo vệ không phận của Bosnia.

Libya năm 2011: Sau khi một cuộc nổi dậy chống lại nhà lãnh đạo lâu năm Muammar Gaddafi nổ ra ở Libya và Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thông qua nghị quyết kêu gọi cấm các chuyến bay qua đất nước, NATO đã thiết lập một vùng cấm bay trong bối cảnh lo ngại về các hành động tàn bạo của chính phủ Libya. Sự can thiệp của NATO nhanh chóng biến thành một nỗ lực tích cực nhằm giúp quân nổi dậy Libya lật đổ Gaddafi. Nhiều tháng sau đó, ông Gaddafi đã bị các tay súng đối lập có vũ trang bắt và giết.

Tuy nhiên, ông Harris nhấn mạnh rằng Ukraine là một trường hợp khác với ba trường hợp trước vì Nga là một quốc gia trang bị vũ khí hạt nhân với lực lượng không quân và phòng không mạnh.

Có bất kỳ loại vùng cấm bay nào khác không?

Một số quan chức đã kêu gọi Mỹ thực hiện vùng cấm bay “hạn chế” để bảo vệ dân thường ở các khu vực cụ thể của Ukraine.

Được mệnh danh là “vùng cấm bay nhân đạo”, những người ủng hộ biện pháp này cho rằng nó sẽ tạo ra nơi trú ẩn an toàn cho người Ukraine chạy trốn khỏi chiến tranh và là bệ phóng cho các nỗ lực cứu trợ nhân đạo trên khắp đất nước mà không làm nghiêng cán cân quân sự của cuộc xung đột. Nhưng như vậy không có nghĩa là không có rủi ro và những tính toán sai lầm dẫn đến leo thang còn trầm trọng hơn.

“Tôi không nghĩ rằng có sự khác biệt thực sự”, giáo Harris nói và nói thêm rằng “các hành lang nhân đạo” được đàm phán giữa Ukraine và Nga để cho phép dân thường chạy trốn khỏi các cuộc giao tranh là một vấn đề khác mà không cần NATO can thiệp.

Chính quyền Biden đã nói gì?

Bất chấp những lời kêu gọi ngày càng tăng nhằm thực thi vùng cấm bay đối với Ukraine, Tổng thống Mỹ Joe Biden và đội ngũ cố vấn hàng đầu của ông đã bác bỏ ý tưởng này. Đây là những gì họ đã nói trong tuần qua:

Người phát ngôn Nhà Trắng Jen Psaki: “Một khu vực cấm bay cần được thực hiện. Về cơ bản, nó đòi hỏi quân đội Mỹ phải bắn hạ máy bay Nga và gây ra một cuộc chiến trực tiếp tiềm tàng với Nga – bước đi chính xác mà chúng tôi muốn tránh”.

Ngoại trưởng Antony Blinken nói với NBC News: “Tổng thống… có trách nhiệm không đưa chúng ta vào một cuộc xung đột trực tiếp, một cuộc chiến trực tiếp với Nga – một cường quốc hạt nhân – và có nguy cơ xảy ra chiến tranh mở rộng thậm chí vượt ra ngoài Ukraine đến châu Âu”.

Đặc phái viên Liên hợp quốc Linda Thomas-Greenfield nói với ABC News: “Tổng thống Biden đã rất rõ ràng rằng,  sẽ không triển khai quân đội Mỹ trên bộ hoặc trên không để leo thang cuộc chiến này và biến đây trở thành cuộc chiến của Mỹ chống lại người Nga”.

NATO đã nói gì?

NATO đã lặp lại nhận xét của chính quyền Mỹ rằng việc thực thi vùng cấm bay sẽ khiến liên minh quân sự đối đầu trực tiếp với Nga, từ chối rõ ràng các lời kêu gọi của Ukraine.

“Chúng tôi không phải là một phần của cuộc xung đột này”, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cho biết sau cuộc họp của khối xuyên Đại Tây Dương vào tuần trước. “Với tư cách là đồng minh NATO, chúng tôi có trách nhiệm ngăn chặn cuộc chiến này leo thang bên ngoài lãnh thổ Ukraine bởi vì điều đó sẽ còn nguy hiểm hơn, tàn khốc hơn và sẽ gây ra nhiều đau khổ cho con người hơn nữa”.

Nga đã nói gì?

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã cảnh báo phương Tây không nên xem xét vùng cấm bay đối với Ukraine, đồng thời tuyên bố rằng nước này sẽ tham gia vào cuộc chiến.

“Bất kỳ chuyển động nào theo hướng này sẽ được chúng tôi coi là sự tham gia vào một cuộc xung đột vũ trang của quốc gia đó”, ông Putin phát biểu ngày 5/3..

Các nhà lập pháp Mỹ đang nói gì?

Với một vài trường hợp ngoại lệ, dường như các nhà lập pháp Mỹ nhất trí rằng việc thực thi vùng cấm bay đối với Ukraine là một ý tưởng tồi. Thượng nghị sĩ Marco Rubio của đảng Cộng hòa diều hâu cũng như các nhà lập pháp ôn hòa hơn như Thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Chris Murphy cũng đã lên tiếng phản đối đề xuất này.

“Đó là một ý tưởng tồi và Quốc hội sẽ không bao giờ cho phép điều đó”,  Murphy viết trên Twitter vào tuần trước. “Trang bị quân sự cho Ukraine, hỗ trợ nhân đạo cho Ukraine, làm tê liệt các lệnh trừng phạt đối với Nga, chuyển quân của Mỹ sang sườn phía đông của NATO – tất cả đều là những động thái đúng đắn. Nhưng chiến tranh trực tiếp giữa hai cường quốc hạt nhân trên thế giới không phải là một cuộc khởi đầu”.

Về phần mình, nghị sĩ Rubio cho biết khu vực cấm bay đã trở thành một “câu cửa miệng” với nhiều người không hiểu ý nghĩa của nó. “Đó không phải là một số quy tắc bạn thông qua mà mọi người phải bắt buộc. Rubio nói với ABC News ngày 6/3, đó là sự sẵn sàng bắn hạ máy bay của Nga, về cơ bản là khởi đầu của Thế chiến III.

Tuy nhiên, vẫn có một số nhà lập pháp đã bày tỏ sự cởi mở với ý tưởng lập vùng cấm bay. Hạ nghị sĩ đảng Cộng hòa Adam Kinzinger đã đưa ra trường hợp về vùng cấm bay đối với Ukraine trong một tin nhắn video vào cuối tuần, cho rằng Mỹ không nên nản lòng trước những lời đe dọa của Putin.

“Tôi tin rằng, việc không áp vùng cấm bay ở Ukraine vì sợ Putin chỉ đơn giản là trao quyền nhiều hơn cho Putin. Bây giờ là lúc để ngăn chặn các hành động của Putin ở Ukraine”, Adam Kinzinger  nói.

(Theo NBC)