Sinh thời, trong dịp kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, nhạc sĩ Hoàng Vân đã kể lại hoàn cảnh ra đời ca khúc hát này.
Nhạc sĩ Hoàng Vân. Ảnh: Tư liệu gia đình.
Trước ngày chiến dịch Điện Biên Phủ bắt đầu, đã ra đời một khúc ca hào hùng nói lên hết thảy sự hoành tráng và vĩ đại của công cuộc chuẩn bị cho một chiến thắng được gọi là mốc son lịch sử: đó là bài hát “Hò kéo pháo” của nhạc sĩ Hoàng Vân.
**
Đơn vị tôi thuộc Đại đoàn 312 là một trong các Đại đoàn chủ lực trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Đầu năm 1954, chúng tôi đang ở Phú Thọ thì nhận được lệnh hành quân về Trần Đình – mật danh của Điện Biên Phủ thời bấy giờ.
Nhiệm vụ của tôi trong chiến dịch là làm đường và đi đón, hướng dẫn đoàn nhạc sĩ của Tổng cục Chính trị đi thăm các đơn vị của Đại đoàn tôi. Những chiến công và sự hy sinh vô bờ bến của các đơn vị kéo pháo đã cho tôi những cảm hứng rất lớn. Hình ảnh những đơn vị bộ binh và pháo binh hành quân, kéo pháo vượt đèo cứ lởn vởn trong đầu tôi. Những đợt kéo pháo như thế thật là vĩ đại!
Đêm trong hầm ngột ngạt không ngủ được. Tôi bước ra khỏi hầm. Trăng mờ. Sương đêm lành lạnh. Bỗng tiếng gà rừng gáy vang lên ngay cạnh cửa hầm của tôi. Tiếng gà gáy trong đêm báo sáng không chỉ là dấu ấn thời gian mà còn là biểu tượng khát vọng chiến thắng của các chiến sĩ. Hình tượng gà gáy đã cho tôi cảm xúc rất mạnh.
Và quay về hầm tôi viết: Gà rừng gáy trên nương rồi… Giai điệu vang lên. Nhịp 2/4 phù hợp với nhịp hò dô của những đoàn dân công, bộ đội hè nhau kéo những khẩu pháo vào trận địa trong đêm giữa tiếng pháo cầm canh xa xa của đồn giặc.
Có những lúc đạn đại bác nổ gần. Một mảnh đạn văng trúng vào sợi dây căng của một đơn vị đang kéo khẩu pháo nặng hàng tấn. Dây đứt. Pháo lao xuống vực. Tô Vĩnh Diện lấy thân mình chèn pháo… Rề sol la sol rề… (Hò dô ta nào!…) cứ thế ập đến. Ca từ và âm nhạc cùng nhau xuất hiện dưới ngòi bút.
Trong những ngày đợi giờ nổ súng, tôi đã đem bài hát ra hát cho đồng đội nghe. Mọi người đều khen. Và chúng tôi tập hát, dựng thành dàn đồng ca trong những ngày đợi chờ giờ xuất trận, đợi ngày chiến thắng. Sau đó, tôi được đi học sáng tác ở Trung Quốc và trở thành nhạc sĩ chuyên nghiệp.
Gia đình Nhạc sĩ Hoàng Vân. Ảnh: Tư liệu gia đình.
(…) “Hò kéo pháo” đã được thưởng giải nhất trong Đại hội Liên hoan toàn quân khi tiếp quản Thủ đô. Bản thân tôi được thưởng Huân chương Chiến công hạng ba vì thành tích trong chiến dịch Điện Biên Phủ và huy hiệu Chiến sĩ Điện Biên Phủ do Đại tướng Võ Nguyên Giáp ký.
Nhạc sĩ Hoàng Vân
