Cuộc chiến Nga-Ukraine và cú sốc giá năng lượng nhảy vọt sẽ buộc khá nhiều nước phải đẩy nhanh việc chuyển đổi sang năng lượng sạch. Thế nhưng những chính sách ngắn hạn của Mỹ và châu Âu nhằm trợ giá tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch, cộng với những tổn thất của cuộc chiến đang diễn ra sẽ khiến Mỹ và Trung Quốc phải bắt tay với nhau.
Theo bài viết mới đây trên trang mạng phân tích địa chính trị Stratfor, chính sự hợp tác này sẽ tác động bất lợi tới nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.
Kể từ khi Nga tấn công Ukraine vào ngày 24/2/2022, một số chính phủ đã công bố chiến lược ứng phó với giá năng lượng tăng vọt và tình trạng thiếu nguồn cung khí đốt do các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga. Các nước này chủ yếu áp dụng chính sách giá trần hoặc cắt giảm thuế quan để giảm gánh nặng tài chính cho các hộ gia đình và các công ty.
Nhiều chiến lược trong số này cho phép tăng cường sản xuất than, vốn là loại năng lượng rẻ nhất trong các loại năng lượng hóa thạch nhưng cũng có hại nhất đối với môi trường. Trong khi đó, Liên minh châu Âu và nhiều nước khác lại kêu gọi đẩy nhanh tiến độ chuyển đổi sang năng lượng sạch và giảm dần phụ thuộc vào các loại năng lượng hóa thạch. Tất cả nhằm để đối phó với cuộc đối đầu nhiều khả năng sẽ kéo dài giữa phương Tây và Nga – nước sản xuất khí đốt lớn thứ hai và cũng là nước sản xuất dầu mỏ lớn thứ ba trên thế giới.
Rõ ràng các chính sách này sẽ tác động đáng kể tới tiến trình chuyển đổi sang năng lượng sạch và ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.
Trong ngắn hạn, trợ giá cho tiêu thụ than và xăng dầu toàn cầu sẽ càng gây khó khăn cho các quốc gia trong việc đạt được các mục tiêu cắt giảm khí thải nhà kính đã đề ra cho năm 2025 và 2030. Hầu như tất cả các nền kinh tế trên thế giới đều đang phải vật lộn với giá năng lượng tăng cao và những nước giàu hơn đang trợ giá nhiên liệu cho người dân.
Thế nhưng việc hỗ trợ tài chính như vậy có thể cản trở tiến trình chuyển đổi sang năng lượng sạch, bởi với việc trợ giá xăng, dầu, khí đốt, các chính phủ càng làm gia tăng nhu cầu đối với các loại nhiên liệu này, khuyến khích người dân sử dụng nhiên liệu hóa thạch thay vì thúc đẩy các lựa chọn khác mà có thể tác động đáng kể tới việc giảm bớt lượng khí thải nhà kính về lâu dài.
Thêm vào đó, sau khi tiến hành các chương trình hỗ trợ, các chính phủ sẽ gặp phải những khó khăn cả về chính trị lẫn kinh tế nếu muốn chấm dứt các chương trình này trong tương lai, kể cả khi giá cả giảm xuống mức trước chiến tranh.
Lạm phát nhiều khả năng sẽ vẫn cao trong vài tháng tới ở nhiều nước, nhất là khi cuộc chiến Ukraine đang làm trầm trọng thêm những thách thức về chuỗi cung ứng, khiến giá cả nhiều mặt hàng, chẳng hạn như lúa mì, tăng chóng mặt. Điều này có nghĩa là dù giá năng lượng có giảm trong khi lạm phát vẫn cao thì việc chấm dứt các chương trình hỗ trợ của chính phủ hay áp thuế trở lại sẽ đẩy giá tiêu dùng lên mức cao, đẩy người dân vào khó khăn.
Ở những nước có các nhóm lợi ích dầu khí lớn mạnh như Mỹ, giá năng lượng tăng cao sẽ dẫn tới việc gia hạn các chính sách công nghiệp ủng hộ việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Các chính sách này có thể bao gồm việc đẩy mạnh sản xuất cũng như hỗ trợ các nhà máy lọc dầu.
Nếu đảng Cộng hòa giành lại được quyền kiểm soát Quốc hội và Nhà Trắng trong cuộc bầu cử giữa kỳ vào cuối năm 2022 hoặc trong cuộc bầu cử tổng thống mới vào năm 2024, thì nhiều khả năng chính phủ Mỹ sẽ coi giá cả tăng cao là lý do để tập trung thúc đẩy sản xuất dầu khí, gây ảnh hưởng không nhỏ tới tiến trình chuyển đổi sang sử dụng năng lượng sạch.
Trong trung hạn, cuộc khủng hoảng hiện nay sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới nỗ lực của giới khoa học kêu gọi thế giới cắt giảm tiêu thụ dầu khí, bởi các chính phủ còn đang phải tập trung kiềm chế giá năng lượng tăng cao. Như vậy, thế giới rất có thể sẽ không thể đạt được tham vọng làm chậm lại tình trạng trái đất ấm lên.
Ngày 4/4, Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC) của Liên hợp quốc đã cảnh báo rằng các chính phủ khó có thể thực thi được cam kết đã đưa ra trong Hiệp định Paris năm 2015, và gần như chắc chắn không thể đạt được mục tiêu kiểm soát mức độ ấm lên toàn cầu dưới 1,5 độ C so với nhiệt độ thời tiền công nghiệp. Mục tiêu này đòi hỏi mức khí thải nhà kính phải đạt đỉnh vào năm 2025 và giảm khoảng 43% vào năm 2030.
IPCC cũng nhấn mạnh khoảng cách rất lớn giữa các chính sách toàn cầu hiện nay với những chính sách cần có để kiểm soát tình trạng ấm lên toàn cầu trong khoảng 2 độ C (đây là mục tiêu thấp hơn mà Liên hợp quốc đề ra với hy vọng đạt được), đồng thời nhấn mạnh rằng nếu chính sách của các chính phủ không thay đổi thì tới năm 2100, trái đất sẽ ấm lên trung bình khoảng 3,2 độ C.
Mục tiêu 1,5 độ C được đề ra trong Hiệp định Paris năm 2015 cũng như trong Mục tiêu kiểm soát khí thải của IPCC sẽ không thể đạt được, kể cả nếu chiến tranh Ukraine không xảy ra. Giờ đây, những mục tiêu này thậm chí còn xa vời hơn khi mà cuộc chiến Ukraine đã buộc các chính phủ phải trợ giá tiêu thụ xăng dầu cho người dân.
Nhưng trong trung hạn và dài hạn, giá nhiên liệu cao và việc châu Âu quyết tâm giảm phụ thuộc vào nguồn cung năng lượng của Nga sẽ thúc đẩy tiến trình chuyển đổi sang các loại nhiên liệu sạch. Liên minh châu Âu, cùng với Mỹ và các nước khác, hiện đang kêu gọi đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi này để ứng phó với cuộc chiến tại Ukraine và cú sốc mang tên năng lượng.
Tuy nhiên, mục tiêu này được xem là tham vọng không tưởng trong bối cảnh đa số các quốc gia thì tích cực thực hiện chuyển đổi năng lượng. Còn một số quốc gia lại bảo thủ, đi ngược với xu thế.
Đơn cử như việc chuyển đổi sang điện hạt nhân lại không nhận được sự ủng hộ của tất cả các nước phương Tây. Thủ tướng Đức Olaf Scholz liên tục khẳng định ông không ủng hộ tiếp tục sử dụng 3 lò phản ứng hạt nhân nằm trong kế hoạch ngừng hoạt động vĩnh viễn trong năm 2022 vốn đã được chính phủ Đức phê duyệt.
Trong tương lai xa, tiềm lực tài chính của tập đoàn điện hạt nhân Rosatom của Nga sẽ là yếu tố quan trọng chứng minh liệu điện hạt nhân ngoài phương Tây và Trung Quốc có thể tiếp tục phát triển hay không. Nếu Rosatom cuối cùng bị phá sản hay phải chịu các lệnh trừng phạt hà khắc của phương Tây vì cuộc chiến Ukraine thì rất có thể tập đoàn này sẽ không thể xây dựng một số nhà máy điện hạt nhân ở nước ngoài, chẳng hạn như dự án mà công ty này đang thương thảo với Ai Cập.
Ngoài phương Tây, giá xăng dầu cao cũng sẽ khiến Trung Quốc và Ấn Độ phụ thuộc nhiều hơn vào điện than, nhất là khi họ đang ưu tiên tăng trưởng kinh tế, phục hồi sau đại dịch hơn là chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch.
Ngay sau khi cuộc chiến Ukraine nổ ra, sản lượng sản xuất than hàng ngày của Trung Quốc đã tăng ngay 15% trong tháng 3 bởi chính phủ Trung Quốc nới lỏng các hạn chế về sản xuất than và điện than để giảm bớt ảnh hưởng do giá xăng dầu tăng cao. Trái lại, Ấn Độ chưa thể tăng cường sản xuất than vì đang phải giải quyết vấn đề thiếu than cục bộ do các vấn đề của hệ thống vận tải trong nước cũng như tắc nghẽn nguồn cung.
Ngày 18/4, Bộ trưởng Tài chính Ấn Độ Nirmala Sitharaman thừa nhận rằng các mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu của nước này sẽ bị ảnh hưởng bởi giá khí đốt tăng cao. Ấn Độ và gần như tất cả các nước trên thế giới đều dự định sẽ sử dụng khí đốt làm loại nhiên liệu chuyển tiếp trong nỗ lực cắt giảm khí thải nhà kính trước mắt, bằng cách dùng khí đốt có mức phát thải thấp thay thế cho than có mức phát thải cao làm nhiên liệu đầu vào cho các nhà máy điện. Cả Ấn Độ và Trung Quốc nhiều khả năng sẽ thực hiện lộ trình cắt giảm tiêu thụ than trong trung hạn và dài hạn, nhưng với giá khí đốt cao như hiện nay thì tiến trình đó chắc chắn sẽ bị chậm lại.
Cuộc chiến giữa Nga và Ukraine cũng sẽ khiến những rạn nứt, chia rẽ trên toàn cầu thêm sâu sắc và vì vậy càng làm phức tạp thêm sự hợp tác toàn cầu nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu và cuộc khủng hoảng năng lượng.
Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu do Liên hợp quốc tổ chức hồi tháng 11/2021 đã bộc lộ những chia rẽ giữa phương Tây và phần còn lại của thế giới trong các vấn đề về môi trường và cho thấy rõ sự chia rẽ đó đã ngày càng trở nên nghiêm trọng ra sao chỉ trong 6 năm sau khi Hiệp định Paris 2015 được ký kết. Trong khi các nước phương Tây sẵn sàng tuyên bố cắt giảm khí thải nhà kính về mức 0 vào năm 2050, thì Trung Quốc, Ấn Độ và nhiều nước đang phát triển khác lại không nhất trí với thời hạn này.
Cuộc chiến Ukraine và việc Nga bị phương Tây cô lập sẽ chỉ khiến phương Tây và các đối thủ của họ, trong đó có Trung Quốc, gia tăng đối địch và sẽ dẫn đến một cuộc cạnh tranh chiến lược làm hủy hoại mối quan hệ hợp tác trong các lĩnh vực liên quan tới biến đổi khí hậu như hợp tác phát triển công nghệ xanh hay công nghệ giảm thiểu carbon.
Hơn nữa, việc chuyển hướng các nguồn lực nhằm xử lý áp lực trong nước do giá năng lượng tăng cao cũng sẽ cản trở Trung Quốc và phương Tây hỗ trợ tài chính cho các nước đang phát triển chuyển đổi sang năng lượng sạch.
Nhu cầu về tài chính trong nước đã khiến nhiều nước phương Tây không đạt được các mục tiêu, chẳng hạn như tăng cường hỗ trợ tài chính lên mức 100 tỷ USD cho các nước đang phát triển nhằm ứng phó biến đổi khí hậu từ nay đến 2023, cho Nam Phi vay tổng cộng 8,5 tỷ USD trong 5 năm tới để quốc gia này ngừng sử dụng điện than.
Tóm lại, những thực tế nêu trên có nghĩa là các nước đang phát triển, nơi chi phí nhiên liệu và lương thực tăng cao đang ngày càng làm cạn kiệt nguồn lực tài chính vốn đã hạn chế, sẽ phải chịu ảnh hưởng từ cả hai phía.
Nền kinh tế của những nước này sẽ không chỉ phải vật lộn trong cơn bão giá hàng hóa toàn cầu, mà chính phủ các nước này cũng sẽ phải vất vả để theo kịp tiến trình chuyển đổi sang năng lượng sạch, khi mà việc mất đi nguồn tài trợ từ cộng đồng quốc tế khiến họ càng không có đủ nguồn tiền cần thiết để nâng cấp công nghệ và hạ tầng nhằm giảm bớt sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.
Bảo Trâm (Theo Stratfor)
Theo: Cánh cò
